Deze informatiepagina is bedoeld voor leerkrachten in het basisonderwijs in de gemeente Drimmelen en omliggende gemeenten, die met hun leerlingen willen deelnemen aan het beheer van kleine landschapselementen op werkdagen in de natuur.
Deze informatiepagina bevat de achtergronden en praktische informatie over het Project Kleinschalige Landschaps Elementen (KLE) van de Werkgroep Educatie van de Madese NatuurVrienden.
Inleiding
Sinds de eeuwwisseling van het jaar 1900 zijn in Nederland duizenden kilometers houtwallen, singels en bomenrijen gerooid, zandpaden met aangrenzende bermen weggeploegd of verhard, vele poelen en natuurlijke waterlopen zijn gedempt, hoogstamfruitboomgaarden en erfbeplantingen zijn verwijderd en ontelbare ruige en beboste oeverhoekjes werden opgeruimd.
Deze ingrepen in het landschap hebben dan ook geleid tot een sterke achteruitgang van planten en dieren die gebonden zijn aan het afwisselende, kleinschalige cultuurlandschap.
Aanleiding
Een van de doelstellingen van de Madese NatuurVrienden is het behouden en verbeteren van de natuur-, landschappelijke en cultuurhistorische waarden, van de flora en fauna en van het leefklimaat. Behoud van biodiversiteit en polderlandschap!
Ondermeer brengt de MNV deze doelstelling vanaf de oprichting in 1976 in de praktijk door zich in te zetten voor het kleinschalig landschapsbeheer en in het bijzonder met het onderhoud van de kleine landschapselementen daarin, die samen dat landschap vormen.
Activiteiten voor die kleine landschapselementen zijn bijvoorbeeld het onderhouden van knotwilgen, grienden, geriefbosjes, houthakwallen en poelen.
Dat kan bij een particulier zijn of bij een terreinbeheerder, zoals bij het Waterschap Brabantse Delta voor landschapselementen langs de waterlopen of bij Staatsbosbeheer voor onderhoud en ontwikkeling in natuurgebieden, zoals de Zonzeelse Polder in Hooge Zwaluwe, De Worp in Drimmelen of de Linie van Den Hout langs de snelweg A59 ten zuiden van Made.
Ook in de gemeente Geertruidenberg is de MNV actief voor het kleinschalig landschapbeheer. Zo wordt hier een buitendijkse griend onderhouden, dat gedeeltelijk in eigendom is van de Gemeente Geertruidenberg en gedeeltelijk van energiebedrijf Essent.
Ontstaan van de buitenwerklessen
Al vele jaren merken natuurorganisaties dat hun vrijwilligers aardig grijs beginnen te worden en dat tegelijk het aantal jonge vrijwilligers afneemt. Zo ook bij de MNV. Massaal wordt er gepeinsd over mogelijkheden om de jeugd te betrekken bij vrijwilligersactiviteiten.
Dit jaar precies 10 jaar geleden, in 1999, ontstond zo het idee te gaan wilgenknotten met groepen kinderen van de basisschool als natuureducatieve activiteit.
We vonden twee enthousiaste docenten voor dit idee: een van een reguliere basisschool, de neutrale basisschool de Biekorf uit Geertruidenberg en een van een school voor Speciaal BasisOnderwijs, SBO De Leye uit Breda. Beide scholen keren sindsdien jaarlijks terug om met de MNV te gaan wilgenknotten.
Later kwam de activiteit poelen schonen voor groep 6 erbij in natuurgebied de Worp bij Drimmelen en het hooilandbeheer voor groep 7 in Natuurpark De Liniehof in Made.
Begeleiding
- De begeleiding van de buitenwerklessen wordt verzorgt door een of meer vrijwilligers van de Madese NatuurVrienden.
- Op de werklocatie geven zij een stukje informatie over het gebied, waarin gaat worden gewerkt.
- Daarna volgt de uitleg over wat de werkzaamheden zijn en hoe die worden die verdeeld onder de deelnemers.
- Waar nodig steken de MNV-vrijwilligers de helpende hand toe bij de uitvoering van de werkzaamheden.
- De school zorgt zelf voor voldoende begeleiding van leerkrachten en ouders van leerlingen.
Veiligheid
- Voor aanvang van de werkzaamheden wordt een werkinstructie gegeven over hoe de werkzaamheden moeten worden uitgevoerd.
- De nadruk wordt daarbij gelegd op veilig werken: veilig voor jezelf en veilig voor anderen.
- Het materiaal wordt getoond, de naam van gebruikte gereedschap wordt vermeld en er wordt natuurlijk voorgedaan hoe je er veilig mee werkt.
- Ook wordt uitgelegd hoe je het materiaal na gebruik weer veilig weglegt.
- De voornaamste taak van alle begeleiders is er op toezien, dat er veilig wordt gewerkt.
Voorbereiding veiligheid
- Verschillende MNV-vrijwilligers van de Werkgroep Parkbeheer van de Madese NatuurVrienden hebben een cursus ARBO voor vrijwilligersgroepen bij het Brabants Landschap gevolgd.
- Ter voorbereiding van de werkdagen is voor de werkactiviteiten wilgen knotten en poelen schonen een controlelijst ontwikkeld, waar ook voor zover mogelijk aspecten van de ARBO-wet in zijn verwerkt.
- De controlelijst wordt bij aanmelding van een school door de coördinator van de MNV ingevuld en afgestemd met de leerkracht.
Afspraken met de deelnemende school
- Er wordt in overleg met de deelnemende school een datum, begin- en eindtijd en werklocatie vastgesteld.
- Over het algemeen wordt voor de duur van een werkactiviteit uitgegaan van een dagdeel.
- De school dient eventueel voor vervoer en extra begeleiding te zorgen. Dit is afhankelijk van de werkactiviteit en de werklocatie.
- Aan de leerlingen wordt door de school een passend kledingadvies gegeven. Denk aan warme kleren, laarzen enz.
- Bij het wilgen knotten kan de activiteit worden afgesloten met een kop soep.
- Ter voorbereiding en evaluatie is er voor de leerkrachten aanvullend materiaal verkrijgbaar bij de MNV.
Aanmeldperiodes
- Aanmelden voor wilgenknotten kan in de maanden november t/m februari.
- Het poelen schonen geschiedt in de maand september.
Voorbereidend en evaluatiemateriaal
Voor het basisonderwijs werkt de MNV met een aangepaste versie van het bovenbouwprogramma ‘Zorgen voor de natuur’ (Maria Rosendal en Marcella Korstanje, IVN Amsterdam, 1996).
- Dit bovenbouwprogramma is een onderdeel van een totaalprogramma ontwikkeld door het IVN Amsterdam in samenwerking met de Stichting IKL (= Stichting Instandhouding Kleinschalige Landschapselementen Limburg) dat al jaren werkt met adoptie van landschapselementen door basisscholen.
- Het bovenbouwprogramma sluit aan op het reguliere natuuronderwijs programma en kan in samenhang met de meest gebruikte methodes worden uitgevoerd. Zie hiervoor de korte boekomschrijving van ‘Zorgen voor de natuur’.
Het leerproces is gebaseerd op ervarend leren!
- De gebruikte onderwijsleermaterialen geven invulling aan de vernieuwde kerndoelen voor het basisonderwijs.
- Het gaat daarbij voor de bovenbouw met name om het kerndoel Natuuronderwijs, punt F. Domein mensen, planten en dieren, kerndoel 20 uit het domein ‘omgeving’ en kerndoel 23 uit basisvaardigheden.
- Tevens sluit het materiaal aan op de vormingsdoelen met betrekking tot ’zorg en verantwoordelijkheid’ van de herziene kerndoelen voor het basisonderwijs.
Weblinks voor lesmateriaal voor Natuur- en Milieu Educatie (NME)
- Zie www.PodiumOnline.nl met meer informatie voor educatie en communicatie over natuur en leefomgeving van het IVN kenniscentrum voor NME. Kijk onder Informatie / Informatie-overzichten.
- Download het bestand Referenties Natuur – Basisonderwijs (Word-bestand) van de website van de provincie Antwerpen (B) voor een mooi overzicht van NME lespakketten voor het basisonderwijs.
Integratiemogelijkheden buitenwerklessen
- Het is een afweging waard om de buitenwerklessen voor de leerlingen te integreren in de biologielessen.
- Voorbeeld: dhr. Jeroen Nusselein, leraar en tevens zeer kundig natuurgids, heeft voor zijn basisschool De Leye in Breda het wilgen knotten als activiteit geïntegreerd in zijn biologiemethode voor het Speciaal BasisOnderwijs (SBO).