Linie van den Hout

Informatie over de MNV-activiteiten in de Linie van Den Hout en over de cultuurhistorie van het gebied.

De Linie van Den Hout ligt op loopafstand van het Natuurpark De Liniehof.
>>> Lees ook de cultuurhistorische informatie over de Linie op de webpagina Natuurpark Historie.

Linies_Bordje_Staatsbosbeheer
Het bekende bordje bij de ingang van de Liniestraat aan de Houtse kant. De Linie van den Hout in de Baronie van Breda.

Natuurgebied

Het overgrote deel van de Linie van den Hout is vrij toegankelijk als wandelgebied en slechts een klein deel is afgesloten als natuurkern. In beide Linies, de Linie van den Hout en de Linie van de Munnikenhof tussen Terheijden en de brug van Ter Aalst, heeft Staatsbosbeheer zelfs een paalkampeerplaats voor kleinschalig natuurkamperen gemaakt.
Samen met de Spinolaschans bij de brug van Terheijden vormen de 2 linies een natuurgebied van 42 hectare dat in beheer is bij Staatsbosbeheer.

  • De eerste simpele aarden wallen voor de Linie van den Hout werden door Frederik Hendrik in 1625 aangelegd voor zijn aanval op de Spinolaschans van de Spanjaarden aan de Mark.
  • De Spinolaschans is aangelegd in 1624 – 1625 door de Spaanse veldheer Ambrogio Spinola voor het Spaanse Beleg van Breda, de stad die hij in 1625 wist in te nemen. In 1637 liet Frederik Hendrik de in 1625 door de Spanjaarden gelijk weer gesloopte schans opnieuw opbouwen voor het Staatse Beleg van Breda. Tot 1952 is de schans een militaire verdedigingspost gebleven.
  • De beide linies zijn in 1701 in een recordtijd van slechts enkele weken tijd door de werkers van vestingbouwer Menno van Coehoorn letterlijk uit de grond gestampt als verdedigingswerk voor de Spaanse Successieoorlog
  • De Linie van den Hout heeft 3 aarden veldschansen of redoutes met aarden oprijbanen voor de kanonnen die met hun kenmerkende V-vorm sterk uitsteken uit de 3 tot 5 meter hoge aarden verdedigingswallen.
    Aan de uiteinden van de Linie zijn 2 grote lunetten (halve maanvormige bolwerken), namelijk de Lunet van Den Hout aan de oostkant en de Lunet van de Binnenpolder aan de westkant en deze zijn in het veld makkelijk te herkennen.
    De tussenliggende kleinere redoutes en oprijbanen zijn wat minder makkelijk herkenbaar, maar toch ook nog goed terug te vinden.
  • In de Linie van den Hout zijn 3 doorgaande wegen die makkelijk konden worden bewaakt en dat maakte dat de verdedigingswal dus niet uit één aaneengesloten stuk bestaat, wat er in de volksmond toe heeft geleid dat we spreken over de Linies van den Hout of kortweg over de Linies in meervoudsvorm plaats van over de Linie in enkelvoud.
  • Alle lunetten, redoutes en tussenliggende linies zijn ‘omgracht’ met een 5 tot 10 meter brede sloot die nu voor amphibieën, vissen en libellen een waar paradijs vormen. Sommige stukken zijn deels of sterk dichtgegroeid of zelfs verland.
  • Deze linies tussen Breda en Geertruidenberg maakten onderdeel uit van een hele keten van verdedigingswerken langs de grote rivieren, beter bekend als de Zuider Frontier die vanwege de inundatiegebieden tussen de vestingwerken ook wel de Zuider of Zuidelijke Waterlinie wordt genoemd.
  • Het hele moerasgebied tussen de linies was moeilijk toegankelijk en het aansluitende gebied tussen Made en Geertruidenberg kon ook als inundatiegebied naar wens vanuit Geertruidenberg verder onder water worden gezet met water uit de Donge.
  • Wat daardoor restte waren makkelijker te verdedigen stuifzandwallen met slechts enkele toegangswegen naar Geertruidenberg, zoals bij den Duin (Made), Steelhoven (Den Hout), vanuit Oosterhout en Raamsdonk(sveer).
  • Vanaf 1830 gaf Defensie toestemming voor de beplanting met eiken van de tot dan toe kaal gehouden vestingwallen. Ook waren er op de Linie veel geriefhoutbosjes, die ook doorschoten toen de boeren het hout niet meer gebruikten.
  • In 2004 heeft Staatsbosbeheer van de meest oostelijke schansen de bomen gekapt om nieuwe natuurontwikkeling een kans te geven en daardoor is ook de zigzagvorm van de verdedigingswallen weer meer zichtbaar in het landschap en als je over de linie zelf loopt.

Weblinks natuurgebied

  • Wikipedia:
  • Voor meer informatie van Staatsbosbeheer over de Linie van Den Hout en voor de GPS-coördinaten van de paalkampeerplaats, klik hier.
  • Ook in de Linie van de Munnikenhof, aan de zuidwestkant van de Binnenpolder, is een paalkampeerplaats. Voor meer informatie, klik hier.
Linies_Lunet_Den_Hout
Het weidelandschap ten zuiden van de Linie, gezien vanaf de Liniestraat naar het oosten met de kaalgekapte en ver vooruit gelegen Lunet van Den Hout.

MNV activiteiten in de Linie

De natuurclub heeft een drietal activiteiten rondom deze Linie van Den Hout:

  1. Wandelpad Linie van Den Hout:
    • Samen met Staatsbosbeheer is door de MNV in 2005 een leuke natuurwandeling uitgezet door de Linie van Den Hout en het Natuurpark De Liniehof. De gezamenlijk gemaakte folder van ‘Wandelpad Linie van Den Hout’ hiervan is bij de opening in februari 2006 door Staatsbosbeheer uitgegeven. De folder is in het parkgebouw te verkrijgen als dit open is. Op de hoogste verdedigingsschans, een redoute, in de oostelijke Linies is in 2007 door de Madese NatuurVrienden een zitbank geplaatst voor wandelaars.
    • De wandeling heeft als startpunt de carpool parkeerplaats aan de Haasdijk langs de Weststadweg (N629), direct na het viaduct van de A59 van Afrit 32 Made. Van deze wandeling die door de Linies en het natuurpark loopt is door Staatsbosbeheer ook een leuke folder uitgegeven bij de opening van het wandelpad in februari 2006, die in het parkgebouw kan worden afgehaald als dit is geopend.
    • De wandeling wordt regelmatig met excursiegroepen gelopen en biedt een mooie mogelijkheid om het buiten zijn te combineren met natuureducatie of gewoon gezellige natuurbeleving en cultuurhistorie.
    • De wandeling loopt vanaf de carpoolplaats beneden langs de afrit van de A59 naar de oostelijke Linie van Den Hout, waar het wandelpad door het natuurgebied loopt langs en over de verdedigingsschansen naar de oude gemeentegrenspalen aan de Houteindseweg. Vandaar gaat het wandelpad weer onder het viaduct van de A59 door en terug via de Kievitsstraat langs het sportpark naar het natuurpark. Door het natuurpark gaat de wandeling verder naar de uitgang aan de Crullaan om dan over Godfried Schalckenstraat omhoog terug te gaan over het viaduct naar de carpoolplaats.
  2. Kleinschalig landschapsbeheer:
    • In 2004 heeft Staatsbosbeheer het meest oostelijke deel van de Linies van Den Hout met grootschalige kap teruggebracht in een meer natuurlijke staat die past bij de historie van verdedigingswallen uit 17e eeuw, de tijd van het Spaanse beleg van Breda. Staatsbosbeheer heeft de MNV gevraagd om een bijdrage in het kleinschalig landschapsbeheer van deze gekapte Linies, dat wordt uitgevoerd door de vrijwilligers van de Werkgroep Parkbeheer.
    • Van het meest oostelijke deel van de Linie is in 2004 een belangrijk deel van de bomen en struikenopslag van de verdedigingswallen en schansen gerooid, zodat de structuur in het landschap weer zichtbaar is geworden.
    • Door de kap onstaan direct weer kansen voor de ontwikkeling van nieuwe biotopen voor planten en dieren. Beter gezegd, er onstaan weer kansen voor de oorspronkelijke soorten van heide en natte grachten.
    • De Werkgroep Parkbeheer van de MNV experimenteert hier in samenwerking met Staatsbosbeheer met kleinschalig landschapsbeheer om te zien hoe bepaalde gewenste biotopen kunnen worden ontwikkeld.
  3. Inventariseren:
    • De Werkgroep HyBie (Hydro Biologie) van de MNV inventariseert op verzoek van Staatsbosbeheer in 2009 en 2010 het voorkomen van amfibieën, reptielen en libellen in de Linie.
Linies_Libellenbiotoop
Als je vanaf de ingang aan de Liniestraat naar het centrale kruispunt achter de verdedigingswal loopt dan kom je langs deze verdedigingsgracht die oostelijk richting de Hoge Schans loopt en een werkelijk prachtig libellenbiotoop is.

Cultuurhistorie

De Linie van Den Hout is met zijn oude verdedigingswallen van zo’n 500 meter lengte net ten zuiden van de A59 bij Made aangelegd onder het gehucht Stuivezand ten zuiden van de toenmalige stuifzandgebieden Hoogerheide en Den Duin. Het garnizoen van Geertruidenberg had trouwens ook zijn schietoefenterrein daar net ten noorden van de A59 tussen de hoge stuifduinen van de Schietbergen, waar nu het sportpark De Schietberg in Made ligt.

  • De eerste wallen voor de linies zijn al aangelegd in 1625 door Frederik Hendrik voor zijn uiteindelijk dramatisch afgelopen aanval in 1625 op de Kleine Schans in Terheijden. Hij deed een poging om de Spaanse veldheer Ambrogio Spinola te verslaan in Terheijden tijdens het Beleg van Breda in de 80-jarige oorlog in een poging om het zwaar belegerde Breda van voedsel en nieuwe troepen te voorzien.
  • Helaas het mocht niet baten, het werd een nederlaag in Terheijden en Breda viel in handen van de Spanjaarden om pas twaalf en een half jaar later door Frederik Hendrik in 1637 weer te worden bevrijd.
  • Niet te geloven, maar de militaire blunder van Frederik Hendrik in 1625 bij de bestorming van de Kleine Schans in Terheijden was dat hij te weinig ladders had, zodat de beklimming eenvoudig door de Spanjaarden kon worden afgeslagen. Door dat detail kreeg hij de toegangsweg van Terheijden naar Breda niet in handen en kon hij de troepen in Breda niet bereiken en ook kon de vloot bevoorradingsschepen die klaar lag hierdoor de Mark niet opvaren.
  • Made was toen een volledige vestingstad met meer dan 20.000 man troepen aan voetvolk en ruiters. Natuurlijk had Spinola in de andere drie sectoren rondom Breda, waarin hij het gebied had verdeeld heel erg veel troepen, maar in de sector Terheijden voerde Frederik Hendrik zijn mislukte aanval uit met ‘slechts’ een paar duizend man, terwijl hij een overmacht aan troepen in die sector had kunnen inzetten. Het zal wel altijd gissen blijven naar zijn strategische afwegingen, maar het heeft toch veel meer weg van een enorme blunder dan van een briljante militaire zet.
Linies_Ingang_Liniestraat_Den_Hout
De toegangsweg naar de Linie vanuit Den Hout heet heel toepasselijk en zeker niet toevallig de Liniestraat. Samen met de Houteindsestraat en de Witte Weg zijn dit van oudsher de enige 3 gecontroleerde doorgangen in de ongeveer 500 meter lange verdedigingslinie.

In 1701 werd de Linie van Den Hout in zijn huidige vorm gebracht en verder versterk als onderdeel van de Zuidelijke Waterlinie door Baron Menno van Coehoorn.
Ook later net voor 1830 is de Linie weer versterkt toen de zuidelijke Nederlanden zich dreigden af te splitsten. Toen dat in 1831 wel gebeurde waren de Linies niet nodig voor de militaire verdediging, maar toch werden de verdedigingswallen opnieuw versterkt na de Nederlandse erkenning van België in 1839.

  • Bij de versterking in 1701 werd de verdedigingszandwal met zijn bekende de zigzagvorm met de redoutes en de kanonschansen in slechts enkele weken tijds aangelegd en ook werd toen de westelijke redoute in de Binnenpolder aangelegd.
  • De Linie van den Hout is ten opzichte van de er tussen gelegen Binnenpolder van Terheijden de noordelijk gelegen verdediging tegenover de zuidelijk gelegen Linie van de Munnikenhof, ook wel de Linie van Terheijden genoemd.
  • De Binnenpolder, of eigenlijk beter de Zegge polder, kon als inundatiegebied onder water worden gezet en met de inundatiegebieden erbij van de Brieltjespolder ten noorden van de Steelhovensedijk tussen Made en Steelhoven en de inundatie van de Lage Vught polder bij Breda was er zo een aardige hindernis te maken met 3 inundatiegebieden en 2 linies tegen zuidelijke aanvallen tussen de vestingsteden Geertruidenberg en Breda.
  • De Linie van Den Hout heeft naast locaties voor de garnizoenskampementen en de verdedigingswallen met grachten ook twee grotere omgrachtte lunetten, ook wel bolwerken genoemd, als vooruitgeschoven posten in het landschap. De oostelijke lunet bij Den Hout en de westelijke lunet in de Binnenpolder.
  • In de vestingwallen van de Linie van Den Hout van zo’n 3 tot 5 meter hoogte zitten ook 3 extra V-vormige verhoogde schansen, ook wel redoutes of randoeten genoemd. Hier kon men kanonnen opstellen. Het zwembad ‘De Randoet’ in Made, naast het sportpark De Schietberg, ontleent zijn naam daaraan. De aarden oprijbanen (schansen) voor de kanonnen zijn nog goed in het veld terug te vinden.
  • Bij de ingang van de parkeerplaats bij de voetbalvelden van het sportpark De Schietberg aan de Vinkenlaan staat als herinnering aan het schietoefenterrein een replica van een historisch kanon van het Staatse garnizoen uit Geertruidenberg.
  • In feite zijn de Linies nooit voor gevechten gebruikt, behalve heel kort in 1944 toen wat Duitse troepen zich er hadden ingegraven, maar die werden door de uit Breda oprukkende Poolse troepen snel met vlammenwerpers verjaagd.
Linies_Hoge_Schans_Zitbank
Op het hoogste punt van de Hoge Schans is er voor de wandelaars een heerlijke zitbank neergezet om hier de rijke cultuurhistorie te overdenken en te genieten van de natuur.

Militaire vondsten in het ontwerp van de Linie

  • De zigzagvorm van de verdedigingswal met V-vormige schansen heet formeel een getenailleerde linie en die vorm zorgt er voor dat vanuit de ene schuine zijde de tegenoverliggende schuine zijde ook verdedigd kan worden met geschut tegen een bestorming met ladders. Iets wat bij een Lunet niet kan (halve maanvorm).
  • Een bestorming met ruiters was door de 5 tot 10 meter brede gracht/sloot voor de verdedigingswal eigenlijk onmogelijk. Het was dus aan het voetvolk om de grachten over te steken en dan met ladders om de hellingen te beklimmen.
  • De zwakke punten voor een bestorming door ruiters en voetvolk zijn dus de wegen die door de linie heen lopen en die kruispunten zijn dan ook zo gemaakt dat die vanaf de verdedigingswal goed konden worden verdedigd.
  • Achter de verdedigingswal zelf is een tweede lagere wal voor verdediging aanwezig met daar overheen paden voor een veilige bevoorrading. Ook die tweede wal was handig als extra verdediging bij het controleren van de drie kruispunten door de linie heen.
  • De in het landschap naar het zuiden vooruitgeschoven lunetten hadden erachter een voorveld dat als kampement werd gebruikt en dat lag dus relatief veilig aan de noordkant van de lunetten.
    De toegangspaden naar de lunet waren smal en dus makkelijk te verdedigen en bij een aanval konden de troepen daarover ook snel de lunetten in vluchten. De lunetten zijn helemaal omgracht om een directe bestorming met ruiters te voorkomen.

Weblinks cultuurhistorie

  • Voor meer informatie over de Zuidelijke Waterlinie, klik hier.
  • Voor een leuk artikel over de historie van journalist Paul de Schipper uit B/N De Stem, klik hier.
  • Voor het uitgebreide verhaal van het Beleg van Breda in 1625 op Wikipedia, klik hier.
Linies_Hoge_Schans_Verlandende_Grachten
Vanaf de Hoge Schans, de hoogste en meest oostelijke randoet (redoute), zijn de 5 meter lager gelegen verlandende grachten goed te zien.
Linies_Zwartkop
De melodieuze en merelachtige zang van de zwartkop klinkt in het voorjaar heel ver door in de bossen van de linie.